Onthaalonderwijs stopt niet na Okan

Wie als anderstalige nieuwkomer start in het secundair onderwijs, begint de schoolloopbaan in Vlaanderen in Okan, de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers. Na een schooljaar, of iets langer, stromen de leerlingen door naar het regulier secundair onderwijs. Een spannend traject waarin de leerling op zoek gaat, samen met de vervolgschoolcoach. De Vlaamse Onderwijsraad legt in een recent advies de nadruk op een gedeelde verantwoordelijkheid voor het onthaalonderwijs, van OKAN én vervolgscholen, Wij spraken met Natasja Selezneva, Okan-leerkracht bij Level X in Hasselt, en Karlien Van Impe, coördinator vervolgschoolcoaching Okan Aalst. 

Natasja Selezneva is nu aan haar derde schooljaar bezig als Okan-leerkracht. “In september komen de starters altijd heel schoorvoetend binnen, heel stil, heel verlegen, zonder één woord Nederlands te kennen. Vaak hebben ze ook nog een verschillende thuistaal dan die van hun klasgenoten. Dan is het wonderlijk om te zien hoe snel er vriendschappen ontstaan die de taalverschillen overbruggen. Op het einde van het schooljaar zie je hoe ze helemaal opengebloeid zijn, zich kunnen uitdrukken in het Nederlands en zich thuis voelen op school. Dat geeft je als leerkracht enorm veel voldoening.”

“Voor veruit de meeste Okan-leerlingen is ons onderwijs iets totaal nieuws. Elke weekdag naar school op vaste uren, een klasgroep, pauzes, eten op school, het zijn allemaal dingen die ze moeten ontdekken en die best wel spannend zijn. We doen er daarom in de beginfase alles aan opdat ze zich veilig en vertrouwd voelen op school. Pas dan kun je met hen aan de slag om Nederlands te leren.”

Alle leerlingen brengen eigen rugzak mee

En ook Nederlands leren is heel verschillend voor elke leerling. “De diversiteit is enorm in onze klassen. Ze hebben allemaal hun eigen cultuur, religie, thuistaal. Sommigen zijn al best veel naar school geweest, anderen kunnen niet lezen of schrijven, ook niet in hun thuistaal. En ze hebben uiteraard allemaal hun eigen rugzak mee: oorlog, vervolging, vaak een heftig vluchtverhaal ook. Leerlingen brengen al die bagage ook mee naar de klas, of ze dat nu willen of niet. Lesgeven in OKAN gaat altijd gepaard met opvoeden. Het ene kan niet zonder het andere. Binnen de richting OKAN  werken we rond traumasensitief lesgeven en differentiatie. We blijven dus constant werken om de kwaliteit van het Okan-onderwijs verder te verbeteren.

Chat GPT is voor ons wel een grote hulp sinds het geïntroduceerd is. Je kunt veel sneller meertalig werken, maar het vraagt ook digitale geletterdheid van leerkrachten, dus wij moeten ons daar ook voortdurend in bijscholen. In OKAN is het zaak om heel erg op maat te werken. We maken echt microlessen per taalniveau. Die zijn verbonden aan taaltaakbundels die wij als leerkrachten zelf uitwerken. De focus op Nederlands spreken, lezen en schrijven is altijd aanwezig.”

Vloeibare klassen

Leerlingen komen en gaan in OKAN-klassen, ook doorheen het schooljaar. “Op gezette tijden kunnen leerlingen in – en uitstromen. Onze klassen zijn daardoor heel vloeibaar en wisselen vaak van samenstelling. Maar we laten de leerlingen nooit zomaar los. Onze vervolgschoolcoaches gaan al tijdens het Okan-jaar intensief met hen aan de slag om te kijken welke richting na OKAN voor hen het meest aangewezen is. En ze blijven hen ook intensief volgen tijdens hun verdere schoolloopbaan.”

De stap van OKAN naar een vervolgschool in het secundair onderwijs is voor leerlingen groot. “Daarom begint alles bij een warme overdracht”, zegt Karlien Van Impe, coördinator vervolgschoolcoaching bij Okan in Aalst. “Dat betekent dat onze vervolgschoolcoaches zeker in het eerste jaar na Okan heel aanwezig blijven in de vervolgschool. Ze begeleiden de inschrijving en ondersteunen zowel de leerling als de vervolgschool. Soms duiken trauma’s uit het verleden op of krijgen leerlingen slecht nieuws uit het thuisland.  Ook daarmee kunnen ze terecht bij de vervolgschoolcoach. Ze gaan ook met de leerlingen aan de slag rond leerstrategieën of leerproblemen. De vervolgschoolcoach is echt een baken van vertrouwen in een schoolomgeving die voor hen nog heel anders is dan de Okan-klas.”

Wanneer is een leerling klaar om de stap te zetten naar het vervolgonderwijs? “Misschien moet de vraag eerder zijn: hoe kunnen scholen ex-Okan-leerlingen meenemen in een ambitieus leertraject, op hun maat. Vervolgonderwijs moet maximaal inclusief zijn. Na éen jaar OKAN hebben leerlingen een taalbereik in het Nederlands van 2.000 à 3.000 woorden. Een gemiddelde 12-jarige die uit het lager onderwijs doorstroomt, heeft een woordenschat van 12.000 woorden. Je moet dus realistisch zijn. Okan-leerlingen starten met een taalachterstand en zullen meestal oohet secundair onderwijs verlaten met een taalachterstand. Ze hebben recht op redelijke aanpassingen, zoals hulpmiddelen of meer tijd voor een toets of een taak. Soms kunnen kleine dingen al een groot verschil maken. Bezorg een presentatie van de les al vooraf aan de leerling, geef ze de kans om vooraf al bepaalde woorden op te zoeken, zodat ze beter kunnen meevolgen. Dat zijn kleine aanpassingen die niet veel inspanningen van de leerkracht vragen.

Vervolgonderwijs is allesbehalve vrijblijvend

Ondertussen zetten ze nog grote stappen vooruit in hun kennis van het Nederlands. We moeten voor elke leerling zoeken naar de beste aanpak om die mee te krijgen. Vervolgonderwijs is allesbehalve vrijblijvend. Onze ex-Okan-leerlingen moeten ook ambitieuze doelen halen. Alleen is hun startpositie anders.”

Weerstand bij leerkrachten heeft vaak te maken met draagkracht en daar hebben we uiteraard begrip voor. Ook daar kunnen onze vervolgschoolcoaches knowhow binnenbrengen. Goed vervolgonderwijs heeft niet enkel te maken met veel middelen. Ik ken scholen met weinig middelen, maar een goed uitgebouwde schoolcultuur, die heel succesvol zijn in de ondersteuning van ex-Okan-leerlingen. 

Lerarentekort

Tegelijk speelt het lerarentekort steeds meer. We worden geconfronteerd met wachtlijsten of minstens wachttijden. Daarom werken we nu ook met schakeltrajecten, waarbij leerlingen geen extra Okan-jaar volgen, maar tijdens het Okan-jaar al tot 10 uur per week les volgen in een vervolgschool. Het grote voordeel is dat de definitieve overstap naar vervolgonderwijs veel geleidelijker kan gebeuren.